Nederland verzorgingsstaat voor fossiel kapitaal

Fossiele bedrijven krijgen miljarden euro’s aan subsidies van de Nederlandse overheid. Daarnaast betalen zij met dank aan ‘Nederland belastingparadijs’ nauwelijks belasting over hun miljardenwinsten.

Het is een schrijnend contrast met de snel stijgende prijzen en achterblijvende lonen. Voor steeds meer mensen is het moeilijk om aan het eind van de maand de touwtjes aan elkaar te knopen. En waar voor iemand met een uitkering geldt dat elke boodschappentas moet worden verantwoord, helpt de Belastingdienst fossiele multinationals juist aan gigantische kortingen.

In deze longread leggen wij jou uit hoe dit precies in elkaar steekt en wat wij eraan kunnen doen om de transitie naar een fossielvrije toekomst rechtvaardig te maken.

€37,5 miljard euro, dat is het bedrag dat de Nederlandse staat, volgens nieuw onderzoek van SOMO, Oil Change International en Milieudefensie, uitdeelt aan de fossiele industrie. Geen wonder dat de energietransitie in Nederland nog nauwelijks op gang is gekomen. Het oude verdienmodel van gas en olie is, mede dankzij deze staatssteun, te lucratief om overboord te gooien.

Waar is deze steun uit opgebouwd? Onder andere uit belastingkorting op het gasverbruik van grote bedrijven. In 2019 betaalden huishoudens 21 keer zoveel belasting per kubieke meter gas als het bedrijfsleven (€ 42 cent tegenover 2 cent). Voor een kilowattuur elektriciteit betaalden huishoudens 11 cent belasting tegenover 1 cent voor de grote gebruikers.

Ook betalen bedrijven geen belasting over fossiele brandstoffen die gebruikt worden voor energieopwekking. En is er een belastingkorting op olieraffinage. Mede hierom staan twee van de grootste raffinaderijen van Europa, Pernis van Shell en Europoort van BP, in Nederland.

Het doel om via deze belastingkortingen de energie-intensieve industrie hierheen te lokken is gehaald. Alleen zitten we nu opgezadeld met een industrie die grote hoeveelheden CO2 uitstoot en nauwelijks bezig is om te verduurzamen.

Gelukkig eist de almaar groeiende klimaatbeweging op verschillende manieren het einde van deze verzorgingsstaat voor de fossiele industrie, die acties zullen nodig blijven totdat het beleid echt is veranderd.

Nederland is samen met de Virgin eilanden, de Kaaimaneilanden en Bermuda het belangrijkste belastingparadijs ter wereld. Volgens de OESO gaat het wereldwijd om 427 miljard euro aan misgelopen inkomsten. In juli '23 werd duidelijk dat overheden jaarlijks 46 miljard mislopen door belastingparadijs Nederland. Ons land is een cruciaal onderdeel van het wereldwijde web dat fossiele bedrijven hebben gesponnen om belastingen te ontlopen. De vijf grootste fossiele bedrijven hebben meer dan honderd dochterondernemingen administratief in Nederland gevestigd. Door met winsten te schuiven tussen verschillende bedrijfsonderdelen vermijden ze belasting.

De belastingdienst legt voor hen de rode loper uit. Geheime afspraken (zogeheten rulings) leiden tot enorme kortingen op de belastingafdracht. Het voorheen Nederlandse bedrijf Shell betaalde bijvoorbeeld lange tijd geen winstbelasting, met dank aan een combinatie van administratieve trucs en geheime afspraken met de belastingdienst. Meer hierover op de website Taxjustice.nl.

Nederland heeft jarenlang fossiele energieprojecten mogelijk gemaakt door middel van exportkredietverzekeringen. Volgens milieuorganisatie Both ENDS ging het tussen 2012 en 2021 om €1 miljard per jaar aan steun voor fossiel.

Nederland kondigde op de COP26 klimaatconferentie in 2021 aan voor het einde van 2022 te stoppen met deze steun, maar nam hier nog een jaar extra de tijd voor. Per 2024 moet het hier definitief afgelopen mee zijn, inclusief met de loopholes in het beleid. Hier zullen wij het nieuwe kabinet aan houden.

Stel je voor hoeveel makkelijker de rechtvaardige transitie wordt als Nederland geen verzorgingsstaat voor de fossiele industrie meer is: geen miljardenclaims meer van vervuilende bedrijven, geen risicoverzekeringen meer voor nieuwe pijpleidingen, geen belastingvoordeel meer voor de vervuilende industrie. 

Dertig miljard euro die van de ene op de andere dag vrij komt voor een rechtvaardige transitie. Denk aan gratis openbaar vervoer, ondersteuning voor het isoleren van huizen, omscholingsfondsen voor mensen die nu in de fossiele industrie werken en geld voor het installeren van duurzame energie. En natuurlijk compensatie voor getroffen gemeenschappen in (Noord-)Nederland en in het Mondiale Zuiden waar de gevolgen van de klimaatverandering het hardst gevoeld worden.